Er was weer een feest
“Een muis komt aan de overkant, maar een olifant verdrinkt erin.” Deze typering van het evangelie naar Johannes kwam ik tegen en herken ik. Het is de derde keer dat ik een prekenserie vanuit dit evangelie maak en elke keer lijkt het evangelie nog ingewikkelder, maar de boodschap helderder.
De boodschap van Johannes is een wonderlijke combinatie. Aan de ene kant vertelt het evangelie dat Jezus gelijk staat aan de vader. Ik en de vader zijn een is een refrein in dit evangelie. Het is ook al zichtbaar in het begin waar in de eerste zinnen als wordt aangegeven dat het woord dat vlees geworden is, bij de schepping er al was.
Aan de andere kant is Jezus erg menselijk in deze verhalen. Hij is boos en verdrietig, rustig of juist doortastend. Allerlei typisch menselijke eigenschappen worden bij Jezus zichtbaar in dit evangelie. Hier gaat het om: Niemand heeft God gezien, maar in Jezus ontmoeten wij God zelf.
Structuur
De structuur van het boek kan je op meer manieren bekijken. Je kan er op wijzen dat het boek zeven wonderen telt of dat Jezus zeven keer ‘ik ben’ gebruikt om zichzelf te typeren. Je kan ook kijken naar de feesten die genoemd worden. Vaak begint een onderdeel met het benoemen van een feest en dat feest krijgt een inhoudelijke vulling uit de woorden en tekenen van Jezus. In Johannes 2 gaat het over het Pesachfeest waarbij Jezus vooruit wijst naar zijn sterven en opstanding. Daar wijst het feest al naar toe. In hoofdstuk 7 gaat het over het Loofhuttenfeest en spreekt Jezus over de Heilige Geest. Het water van het Loofhuttenfeest is al een schaduw vooruit van de Geest van God. Die feesten staan er niet voor niets. Elke keer gaat Jezus naar het feest in Jeruzalem. Daarom speelt veel van dit evangelie zich daar af.
Mozes
Mozes figureert volop in dit evangelie. De ene keer op de voorgrond, de andere keer wat meer op de achtergrond. De grote leider van Israël vindt zijn vervulling in het vleesgeworden woord. De zoon wordt omhoog geheven, zoals Mozes de slang omhoog hief (3, 15). De wet is een vorm van genade, maar de genade van Jezus Christus gaat daar ver boven uit (1, 17). Onder Mozes kwam het manna als brood uit de hemel. Jezus is het ware brood uit de hemel (hoofdstuk 6).
Dit begint al bij het begin van het boek. In den beginne, zo vangt het evangelie aan, maar ook het eerste boek van Mozes, Genesis. Het evangelie naar Johannes laat zien dat Jezus zonder Mozes niet te begrijpen is.
Joden
Een lastig punt in dit evangelie is het woordgebruik ‘Joden’. Johannes gebruikt dit woord vaak in een negatieve betekenis. Daarmee is er een lange traditie ontstaan waarbij Johannes antisemitisme wordt verweten. Er zijn twee redenen waarom dit niet in zijn algemeenheid geldt. In de eerste plaats is Johannes zelf een jood. Dan is het merkwaardig dat hij antisemiet zou zijn. In de tweede plaats gaan de meeste uitleggers ervanuit dat de evangelist met de aanduiding ‘joden’ wijst op de leiders van het land die zich verzetten tegen Jezus.
Jezus kent en weet
Jezus weet wie we zijn en wat we door maken. Johannes vertelt deze prachtige eigenschap van Jezus en laat daarmee zien dat Jezus inderdaad bij God vandaan komt. Je zou het evangelie goed kunnen zien als een illustratie bij Psalm 139: God die ons helemaal kent. In het begin van het evangelie gaat het over Natanaël die onder de vijgenboom zit( 1, 48). Jezus weet dat en het zorgt bij Natanaël voor bekering. Bij de tempelreiniging staat het er met zoveel woorden: Maar Jezus wist wat in het hart van de mens zit (2, 24). De verlamde man die al vele jaren niemand heeft om hem naar het water te dragen, wordt in zijn eenzaamheid daarom uitgekozen door Jezus(5, 5). En hij weet precies hoe het met de blindgeborene zit (hoofdstuk 9). De Samaritaanse vrouw ontdekt tot haar verbazing dat Jezus precies weet hoe het zit met haar privésituatie (hoofdstuk 4). Elke keer blijkt het doorzien van Jezus ertoe leidt dat mensen zich gekend voelen.
Kruis
Jezus wordt verhoogd aan het kruis. Johannes heeft hier een bijzondere benadering voor, die misschien wel wordt ingegeven door de verwijzingen naar de feesten. Want die verhoging aan het kruis wordt niet neergezet als dieptepunt van vernedering, zoals de andere evangelisten doen. Het is juist het begin van de tocht naar boven, naar God toe. Via het kruis terug naar God en dan iedereen meenemen die bij hem hoort. Dat is de boodschap van Johannes en daarom schreef hij het evangelie, zodat wie gelooft het leven van God krijgt.
