Het evangelie naar Johannes valt op omdat de accenten anders zijn dan de andere drie evangeliën. Niet voor niets wordt Johannes de theoloog genoemd. Hij heeft zijn verhaal veel meer dan de anderen bewust vormgegeven. Zo vertelt hij zeven wonderen en het achtste wonder is dan de opstanding van Christus. Maar bij die wonderen vindt je geen melaatsen die genezen worden. Ook staan er zeven ‘ik ben’ uitspraken van Christus in dit evangelie. De evangelist heeft geteld en gezorgd dat getallen een functie hebben. Zo komt het nogal eens voor dat Jezus iets gaan doen op de derde dag. Vaak is dat iets waardoor mensen vrij worden. Zo wordt al duidelijk dat het wereld veranderende wonder gaat plaatsvinden op de derde dag na de ontluistering van de wereld.
Eeuwig leven
Het werk van Christus voor zijn volgelingen wordt door de vierde evangelist vooral getypeerd als eeuwig leven verwerven. Waar Paulus het vaak heeft over zonde, is dat accent in dit evangelie veel minder op de voorgrond. Wie bij Jezus hoort, die deelt in de goddelijke status die Jezus heeft: leven voor altijd. Als teken daarvan geldt de opwekking van Lazarus. Daar wordt zichtbaar wat voor ieder is weggelegd: een leven dat doorgaat door de dood. Maar ook in het eerste wonder, op de bruiloft in Kana wordt dit accent gezet. Het beste komt nog. Een andere typerende aanduiding die hier verband mee houdt is de tegenstelling tussen donker en licht. Wie leeft met Christus die is overgegaan naar het licht en deelt in de eeuwige liefde van God.
Het mooie van dit evangelie is dat het betrekkelijk diffuus laat wat de aard van het licht en het donker is. Anders gezegd: Het is makkelijk om de woorden van Jezus Chrisuts naar jezelf toe te halen en op je eigen leven toe te passen.
Eenheid
In het evangelie valt op dat Jezus drie vormen van eenheid benoemt en op elkaar betrekt. Allereerst gaat het om de eenheid tussen de Vader en hemzelf. Vervolgens om de band tussen de gelovigen en Christus en vervolgens moeten de leerlingen onderling in harmonie en liefde leven.
Al bij de eerste verzen in Johannes is duidelijk dat Jezus en de Vader een eenheid vormen maar niet totaal een zijn. Jezus is het woord dat bij God was en tegelijk God zelf was. Dat Johannes zo benadrukt dat Jezus God was doet niet af aan de typisch menselijke accenten die zichtbaar worden in zijn beschrijving. Zoals rond de bruiloft in Kana waar Jezus met zijn vriendengroep bij was of bij het graf van zijn vriend Lazarus waar Jezus huilt. Die menselijke kant wordt zelfs zichtbaar aan het kruis waar Jezus zijn leerling Johannes opdraagt om voor zijn eigen moeder Maria te zorgen. Maar het gaat om de lijn: Christus is God en is gekomen zodat wie in hem gelooft eeuwig zal leven.
Alleen wie leeft in verbondenheid met Christus krijgt die heerlijkheid en eeuwig leven. Je moet met de wijnstok verbonden blijven, je moet wel door de deur gaan die Christus is. Je moet wel Christus eten, die het brood van de wereld is. Veel van de ‘ik ben’ uitspraken gaan over de unieke plek die Christus inneemt. Hij geeft zijn leven voor zijn vrienden. Wie een is met Jezus, die is via hem ook een met God en krijgt zo de hemelse heerlijkheid.
Allen die verbonden zijn met Christus, moeten ook met elkaar in liefde omgaan. Deze gedachte wordt vooral in de brieven van Johannes uitgewerkt, maar is ook aanwezig in het evangelie. Vooral in de les van het leiderschap komt dat naar voren. De leerlingen moeten elkaar dienen, zoals Jezus hen diende door de voeten te wassen.
Wereld
Op het eerste gezicht heeft Johannes een negatieve houding tegenover de wereld. Die ligt in het donker en wie niet bij Jezus hoort, die blijft daarin en die krijgt geen eeuwig leven. Daarmee bedoelt de evangelist niet alles wat er is op deze aarde. Want daar houdt God juist van zoals die bekende tekst zegt. Met wereld wordt bedoeld de zelfgenoegzame houding van een leven dat vastzit aan zichzelf en dat zich niet uit in liefde naar God en de mensen om je heen.
Een dergelijke uitleg is ook nodig bij het begrip Joden, zoals Johannes dat geregeld gebruikt. Daarmee wordt niet geduid op alle mensen, maar op de joodse leiders. Die woorden negatief beoordeeld, omdat ze Jezus niet zien als de zoon van God.
Kruisigen en verheerlijken
Een heel bijzonder accent wordt door Johannes gezet rond de kruisiging. Waar de andere evangelisten de kruisiging vooral zien als dieptepunt in het lijden van Christus, zo is het niet bij Johannes. Hij heeft het over het verhogen van Christus, zoals Mozes de slang verhoogde aan een paal. Op dat moment zal Christus wie bij hem hoort tot zich nemen. De kruisiging wordt benoemd als het belangrijkste moment van het tonen van de majesteit van God. Misschien is het ook daarom dat er niet zoveel nadruk valt op het gruwelijke van het kruis in dit evangelie. Christus aan het kruis is God die zijn plan uitvoert om op die manier eeuwig leven te verkrijgen voor wie bij hem horen. De gang naar boven is al ingezet bij de kruisiging.
Heilige Geest
De mooiste teksten over de Heilige Geest bij de evangelisten worden geleverd door Johannes. Twee aanduidingen vallen op. De Geest is de andere trooster, pleitbezorger of helper. Daarmee wordt duidelijk dat de Geest de plaats op aarde inneemt van Christus. Hij gaat naar de hemel maar laat ons niet als wezen achter.
Een andere aanduiding is die van het water. Daarmee laat Johannes zien dat wie gelooft in Christus altijd in verband staat met God. Het is een uitwerking van de eenheid die zo benadrukt wordt door Johannes. De Geest is de band die de eenheid mogelijk maakt, zelfs in moeilijke omstandigheden (als het droog is).
